Melisa lekarska (Melissa officinalis)
Nazwa rośliny wywodzi się mitologii greckiej. Melisa była nimfą, która naprzykrzała się miłością Zeusowi. Zniecierpliwiony bóg zamienił ją w pszczołę. Gdy zmarła z jej ciała wyrosła roślina o urzekającym zapachu, wabiąca wszelkie owady.
Melisa rośnie dziko w Afryce Północnej (Maroko, Tunezja, Madera, Wyspy Kanaryjskie), Europie Południowej i w Azji (Azja Zachodnia i Środkowa, Kaukaz, Pakistan). Obecnie jest znana i uprawiana na całym świecie, również w Polsce. Można ją rozpoznać po mocnym i świeżym cytrynowym zapachu. Jej kwiaty są silnie miododajne i przyciągają roje pszczół.
Surowcem leczniczym jest ziele, które zbiera się w lipcu. Zbiera się je na początku kwitnienia, ścinając je na wysokości kilku centymetrów od pierwszych oczek, z których odbijają później pędy na następny zbiór. Pędy suszy się w całości lub same liście. Melisę trzeba suszyć w cieniu, w przewiewnym miejscu i w temperaturze nie przekraczającej 30—35° C.
W ziołolecznictwie melisa stosowana jest głównie jako środek uspokajający, gdyż wyraźnie obniża próg wrażliwości ośrodkowego układu nerwowego. Jest też ziołem pobudzającym trawienie, wykazuje działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie jelit, działa przeciwwirusowo i przeciwbakteryjnie. Pomaga w bólach głowy, bólach menstruacyjnych i zespole przewlekłego zmęczenia, zmniejsza wzdęcia i gazy, pomaga przy rozstrojach żołądka i przewodu pokarmowego, zmniejsza napięcie jelita grubego, rozkurcza mięśnie gładkie jelit, działa przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo, pomaga w wywołaniu menstruacji. Stosowana w czasie gorączki schładza organizm.
Melisę stosuje się w kosmetyce. Płukanki z melisy przeciwdziałają łupieżowi i wypadaniu włosów a kąpiele tonizują skórę.
Napar melisowy
1 czubatą łyżkę suszonych i rozdrobnionych liści lub ziela melisy zalać szklanką wrzącej wody, pozostawić pod przykryciem przez 20-30 minut. Po przecedzeniu pić 2-3 razy dziennie pół szklanki naparu, przede wszystkim w stanach ogólnego pobudzenia nerwowego, w nerwicy wegetatywnej, stanach niepokoju i bezsenności.
Wino melisowe
Około 50 g świeżych rozdrobnionych liści zalać butelką białego wina półwytrawnego i pozostawić w ciemnym miejscu na 3 doby. Po przecedzeniu pić 3 razy dziennie po 2-3 łyżki maceratu przed jedzeniem dla pobudzenia trawienia, a także jako łagodny środek uspokajający.
Herbatka mnichów
200 g świeżych liści melisy lekarskiej do 1 l 30% brandy. Zakorkować butelkę szczelnie i pozostawić na 10 dni. Odcedzić zioła przez bawełnianą ściereczkę. Dawkowanie: nie więcej jak 10-20 kropli na dzień. Stosować przy bólach głowy, nerwicy, bezżenności i wyczerpaniu nerwowym.
Melisowa kąpiel
10 łyżek stołowych liści melisy zagotować w 1 litrze wody. Odstawić do naciągnięcia na 10 minut i przecedzić. Odwar dodać do wody do kąpieli i kąpać się 10-20 minut.
W wielu krajach (również w Polsce) melisa ceniona jest jako przyprawa. Dodaje się ją do sałatek i twarogu – nadaje daniom cytrynowy smak. Melisa może być stosowana jako zastępstwo trawy cytrynowej lecz tylko świeża, suszona traci aromat. W Belgii i Holandii liśćmi melisy łagodzi się smak śledzi, Hiszpanie dodają zioło do sosów i zup, a także aromatyzują nim mleko. W wielu krajach liście melisy stanowią dodatek do różnych herbat.
W sprzedaży oprócz suszonego ziela są gotowe preparaty zawierające melisę. Głownie są to środki o działaniu uspokajającym np. Relamax B6 i Nervosan.